Trẻ em tại Lilongwe, Malawi. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

12 tuổi, Alejandra không được cắp sách đến trường hay nô đùa hồn nhiên như bao bạn bè đồng trang lứa. Cô bé có 7 người em này phải thức dậy từ 4h sáng mỗi ngày, vội vã ra khỏi nhà mà không kịp ăn sáng để đi “mò cua bắt ốc” trong rừng ngập mặn trên đảo Espiritu Santo ở Usulutan, El Salvador. Với đôi chân trần, Alejandra phải chống chịu với thời tiết khắc nghiệt, côn trùng cắn và những vết trầy xước do những mảnh vỏ dưới lớp bùn đất. Sau một ngày làm việc vất vả kéo dài đến 14 giờ, Alejandra chỉ thu được hai giỏ cua ốc và kiếm được chưa đến 12 colone (1,4 USD). Với Alejandra, cuộc sống thật bế tắc, không lối thoát.

Alejandra chỉ là một trong số hàng trăm triệu trẻ em trên toàn thế giới đang phải lao vào mưu sinh, dù ở tuổi “ăn chưa no, lo chưa tới”. Trẻ em phải lao động sớm gây ra những hậu quả khôn lường, không chỉ tước đi quyền được hưởng tuổi thơ hạnh phúc và khỏe mạnh của các em, mà còn cản trở việc tiếp cận giáo dục, cũng như hạn chế cơ hội có một tương lai tốt đẹp hơn. Vậy mà, theo báo cáo “Lao động trẻ em: Ước tính toàn cầu 2024, xu hướng và con đường phía trước” của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) vừa được công bố, số lao động trẻ em trên toàn thế giới năm 2024 là gần 138 triệu, trong đó có khoảng 54 triệu trẻ em làm các công việc nguy hiểm có nguy cơ tổn hại đến sức khỏe, an toàn hoặc sự phát triển của trẻ. Tín hiệu tích cực là tổng số trẻ em lao động đã giảm hơn 20 triệu kể từ năm 2020, trái với mức tăng đáng báo động trong thời gian từ năm 2016 - 2020.

Mặc dù vấn đề lao động trẻ em đang có xu hướng tích cực, song điều đáng buồn là thế giới đã không đạt được cam kết chung là chấm dứt hoàn toàn lao động trẻ em vào năm 2025, theo mục tiêu 8.7 của Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc. Tổng Giám đốc ILO, Gilbert F. Houngbo lưu ý báo cáo trên đem lại hy vọng và cho thấy sự tiến bộ là có thể đạt được, song cảnh báo thế giới vẫn còn một chặng đường dài phía trước để đạt được mục tiêu xóa bỏ lao động trẻ em. Ngày Thế giới phòng, chống lao động trẻ em năm nay chọn chủ đề “Tiến bộ dù đã rõ ràng, nhưng vẫn còn nhiều việc cần phải làm: Hãy thúc đẩy nhanh nỗ lực chấm dứt lao động trẻ em!” để nhấn mạnh tính cấp bách của việc đẩy nhanh tiến độ xóa bỏ lao động trẻ em.

Nguyên nhân của lao động trẻ em xuất phát từ nghèo đói, thiếu cơ hội giáo dục, thiếu bảo trợ xã hội, thiếu thanh tra lao động và quản lý yếu kém. Để đẩy nhanh tiến độ đạt mục tiêu xóa bỏ lao động trẻ em, UNICEF và ILO kêu gọi các chính phủ đầu tư vào an sinh xã hội, tăng cường hệ thống bảo vệ trẻ em, đảm bảo phổ cập giáo dục và chất lượng giáo dục, bảo đảm việc làm bền vững cho thanh niên và người trưởng thành, thực thi nghiêm luật pháp và trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp để bảo vệ trẻ em và chấm dứt tình trạng bóc lột.

Cũng nhân ngày 12/6 năm nay, ILO kêu gọi các nước phê chuẩn Công ước số 138 của ILO về tuổi tối thiểu được đi làm việc và thực hiện Công ước số 182 của ILO về “Cấm và hành động tức thời để loại bỏ các hình thức lao động trẻ em tồi tệ nhất”. Việc phê chuẩn và thực hiện hiệu quả các công ước này vẫn là điều cần thiết để đạt được các mục tiêu mà Lời kêu gọi Hành động Durban đề ra, trong đó hướng tới mục tiêu tăng cường phòng ngừa, bảo vệ và hợp tác để xóa bỏ lao động trẻ em. Thời gian qua, ILO hợp tác chặt chẽ với các chính phủ, tổ chức của người sử dụng lao động và người lao động và các đối tác quốc tế để hỗ trợ các chính sách và chương trình giải quyết nguyên nhân gốc rễ của lao động trẻ em, đồng thời thúc đẩy bảo trợ xã hội, hệ thống giáo dục và cơ hội việc làm bền vững cho người trưởng thành và thanh thiếu niên.

Những năm qua, Việt Nam đạt những bước tiến bộ đáng kể trong việc ngăn ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em. Trong 5 năm trở lại đây, số lượng trẻ em tham gia lao động của Việt Nam đã giảm mạnh cả về tỷ lệ và quy mô. Theo Báo cáo khảo sát quốc gia về lao động trẻ em công bố đầu năm 2025 do Tổng cục Thống kê phối hợp với ILO, hiện Việt Nam có khoảng 731.000 trẻ em từ 5 đến 17 tuổi đang tham gia lao động, tương đương 3,5% tổng số trẻ em - giảm mạnh so với tỷ lệ 9,1% năm 2018 (khoảng 1,75 triệu trẻ).

Để kéo giảm tỷ lệ lao động trẻ em, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật hoàn thiện khung pháp lý nhằm bảo vệ quyền trẻ em và ngăn chặn tình trạng này. Các nội dung nghiêm cấm hành vi bóc lột trẻ em, cấm trẻ em lao động trái quy định của pháp luật đã được quy định cụ thể trong các Luật Trẻ em năm 2016, Luật Hình sự sửa đổi năm 2015, Luật Lao động sửa đổi năm 2019... Chính phủ Việt Nam đã ký kết và phê chuẩn nhiều công ước quốc tế về quyền trẻ em và chống lao động trẻ em, như Công ước 138 và 182 của ILO. Bên cạnh đó, các chương trình quốc gia như Chương trình Phòng ngừa, giảm thiểu trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 đang được triển khai để giảm thiểu tình trạng này, bao gồm các biện pháp hỗ trợ giáo dục, đào tạo nghề và cải thiện điều kiện sống cho gia đình nghèo. 

Để đảm bảo trẻ em không bị bóc lột hay làm việc trong điều kiện lao động tồi tệ, các nước cần thúc đẩy môi trường an toàn và thân thiện với trẻ em, là yếu tố then chốt để phá vỡ vòng luẩn quẩn của đói nghèo và bóc lột. Việc xây dựng môi trường thân thiện bao gồm thực thi luật pháp về độ tuổi lao động tối thiểu, giáo dục bắt buộc và điều kiện làm việc an toàn. Có như vậy, trẻ em mới được sống đúng nghĩa là trẻ em, được hưởng cơ hội học tập, vui chơi và phát triển trong môi trường an toàn, từ đó mang lại lợi ích trước hết cho mỗi trẻ và sau đó góp phần xây dựng một xã hội lành mạnh và thịnh vượng hơn. Có thể nói việc chấm dứt hoàn toàn lao động trẻ em chính là xóa bỏ “vết gợn” trên hành trình kiến tạo một tương lai tươi sáng và bền vững cho thế giới.