Quân nhân Ukraine nã pháo tự hành 2S7 Pion tại vùng Donetsk về phía mặt trận Nga, ngày 27/9/2024. Ảnh tư liệu: Reuters/TTXVN

Theo tờ Kyiv Post, khu vực này ước tính có khoảng 14 triệu tấn quặng với hàm lượng lithium hydroxide từ 0,5% đến 4%, trở thành tài nguyên chiến lược quan trọng trong chuyển đổi năng lượng xanh và sản xuất pin cho xe điện.

Phía Ukraine hiện chưa xác nhận hoặc phủ nhận tuyên bố trên, nhưng các quan chức khẳng định quyền sở hữu hợp pháp đối với mỏ Shevchenko vẫn thuộc Nhà nước Ukraine cùng các đối tác quốc tế hợp pháp.

Bà Yulia Svyrydenko, Bộ trưởng Kinh tế Ukraine – người đại diện ký thỏa thuận khai thác mỏ – từ chối bình luận với New York Times về diễn biến mới. Đây là mỏ lithium đầu tiên nằm trong khuôn khổ thỏa thuận quốc tế rơi vào tay Nga kể từ khi văn kiện được ký kết.

Trước đó, trong giai đoạn đầu chiến sự, lực lượng Nga đã kiểm soát mỏ Balka Kruta tại vùng Zaporizhzhia, cách Berdiansk khoảng 30 km về phía Bắc. Ukraine hiện chỉ còn kiểm soát hai mỏ lithium quan trọng gần thành phố Kropyvnytsky, miền trung nước này.

Nhiều chuyên gia phương Tây cho rằng việc Nga ưu tiên chiếm các khu vực giàu khoáng sản mục tiêu nhằm làm suy yếu tiềm lực kinh tế của Ukraine trong tương lai. Mỏ Shevchenko vốn được phát hiện từ thời Liên Xô vào năm 1982 nhưng vẫn chưa được khai thác triệt để. Theo các báo cáo địa chất, trữ lượng tại đây nằm ở độ sâu 70–130 mét, tương đối dễ khai thác.

Lithium – “Vàng trắng” trong chiến tranh hiện đại

Theo trang tin Bulgarian Military, ngoài giá trị kinh tế, mỏ Shevchenko còn sở hữu tầm quan trọng lớn về mặt chiến lược vì lithium là yếu tố cốt lõi trong công nghệ quốc phòng hiện đại. Dòng pin lithium-ion được sử dụng rộng rãi trong máy bay không người lái (UAV), thiết bị liên lạc di động hay các cảm biến tiên tiến.

Một mỏ khoáng sản ở Kirovohrad, Ukraine. Ảnh: AP/TTXVN

Ví dụ, UAV như Bayraktar TB2 (Ukraine) và ZALA Lancet (Nga) đều sử dụng pin lithium để đảm bảo thời gian bay lâu và hoạt động ổn định trong môi trường khắc nghiệt. Các thiết bị radar phản pháo như AN/TPQ-53 – được Mỹ và Ukraine dùng để định vị pháo địch – cũng phụ thuộc vào nguồn năng lượng từ pin lithium.

Việc kiểm soát mỏ Shevchenko có thể giúp Nga tăng cường khả năng tự cung tự cấp lithium, giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu, trong đó có Trung Quốc – nước hiện chiếm khoảng 60% công suất tinh chế lithium toàn cầu theo báo cáo năm 2025 của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS).

Chiến lược rộng lớn hơn

Giới chuyên gia nhận định việc giành Shevchenko không phải sự tình cờ, mà nằm trong chiến lược dài hạn của Nga nhằm kiểm soát tài nguyên khoáng sản có giá trị cao tại Ukraine. Trung tâm Quan hệ Quốc tế và Phát triển Bền vững (CIRSD) ước tính tổng giá trị tài nguyên của Ukraine vào khoảng 14,8 nghìn tỷ USD, trong đó lithium chiếm khoảng 500.000 tấn – một trong những trữ lượng lớn nhất châu Âu.

Mất mỏ Shevchenko ảnh hưởng không nhỏ đến vị thế đàm phán của Kiev với các đối tác phương Tây, đặc biệt là Mỹ – quốc gia coi tài nguyên Ukraine là yếu tố then chốt để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hơn nữa, phía Ukraine cảnh báo mọi hoạt động khai thác tài nguyên tại vùng bị chiếm giữ đều vi phạm luật pháp quốc tế và xem đó là hình thức chiếm đoạt tài sản quốc gia. Chính phủ Kiev đã kêu gọi cộng đồng quốc tế tăng cường trừng phạt với ngành khai khoáng Nga và các doanh nghiệp tham gia khai thác trái phép.

Về phía EU, lithium từ Ukraine được xem là chìa khóa để đạt “tự chủ chiến lược” trong sản xuất pin, hỗ trợ thực thi Green Deal và giảm phụ thuộc dầu khí.

Tích hợp chiến thuật quân sự – công nghệ hiện đại

Binh sĩ Ukraine bắn lựu pháo bọc thép 2000 trong cuộc xung đột với Nga gần vùng Donetsk. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Chiến dịch giành Shevchenko cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều loại khí tài và công nghệ hiện đại của Nga, theo nhận định từ Bulgarian Military.

Một trong những khí tài nổi bật được sử dụng trong chiến dịch này là loại UAV tấn công tự sát Lancet-3. Đây là dòng UAV do ZALA Aero phát triển, mang theo đầu đạn nặng khoảng 3 kg, có khả năng tấn công mục tiêu ở khoảng cách lên đến 40 km. Hệ thống điều hướng của Lancet-3 dựa trên hình ảnh quang học và cảm biến nhiệt, giúp xác định chính xác vị trí mục tiêu trên chiến trường. Nhờ khả năng bay lượn trong thời gian dài, các UAV này đã phát huy hiệu quả trong việc phát hiện và phá hủy các công sự, phương tiện chiến đấu và trận địa pháo của Ukraine. Việc triển khai Lancet-3 được đánh giá là một phần quan trọng trong nỗ lực của Nga nhằm xuyên thủng các tuyến phòng thủ của Kiev tại khu vực này.

Hỗ trợ cho các đợt tấn công bằng UAV, Nga còn triển khai pháo tự hành 2S19 Msta-S – hệ thống pháo 152 mm có khả năng bắn tới 8 phát mỗi phút với tầm bắn lên tới 29 km. Những khẩu pháo này được tích hợp hệ thống điều khiển hỏa lực tự động, cho phép thực hiện các loạt pháo kích kéo dài nhằm vào vị trí phòng thủ của Ukraine, gây áp lực lớn lên lực lượng cố thủ tại Shevchenko.

Song song với pháo binh, Nga cũng triển khai UAV trinh sát Orlan-10, cung cấp thông tin tình báo thời gian thực để điều phối hoạt động pháo kích và di chuyển của bộ binh. Nhờ đó, các đợt tấn công của Nga có thể nhắm trúng các vị trí chỉ huy và tuyến hậu cần của Ukraine với độ chính xác cao.

Ngoài ra, các hệ thống tác chiến điện tử cũng được cho là đã góp phần đáng kể vào chiến dịch. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), Nga đã sử dụng hệ thống gây nhiễu Krasukha-4 để làm gián đoạn hệ thống thông tin liên lạc và radar của Ukraine. Với bán kính gây nhiễu lên tới 300 km, Krasukha-4 được đánh giá là một yếu tố quan trọng giúp Nga vô hiệu hóa năng lực phối hợp phòng thủ của Ukraine, đặc biệt trong các tình huống phải đối phó với nhiều UAV tấn công cùng lúc.

Sự kết hợp giữa các hệ thống vũ khí cũ và mới đã giúp lực lượng Nga bao vây khu vực Shevchenko, buộc các đơn vị Ukraine phải rút lui để tránh nguy cơ bị cắt đứt đường tiếp viện. Chiến dịch này, hoàn tất trong vài ngày gần đây, tiếp tục cho thấy năng lực của Nga trong việc tích hợp công nghệ hiện đại vào các phương án tác chiến, từ đó duy trì đà tiến tại mặt trận Donetsk kể từ đầu mùa hè

Có thể thấy, việc Nga kiểm soát mỏ Shevchenko không chỉ mang ý nghĩa chiến thuật tại mặt trận, mà còn mở ra hệ quả chiến lược sâu rộng: từ tác động đến chuỗi cung ứng lithium toàn cầu, ảnh hưởng đến quan hệ địa chính trị, đến khả năng phục hồi kinh tế – quốc phòng của Ukraine. Tương lai của mỏ Shevchenko cũng như những vùng tài nguyên còn lại tại Ukraine sẽ trở thành tâm điểm trong các cuộc đối thoại, đàm phán và chiến lược quốc tế sắp tới.