Đất hiếm chuẩn bị xuất khẩu được bốc xếp tại Liên Vân Cảng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Chinese Rare Earths vào tháng 3, các nhà khoa học CAS cảnh báo rằng khoảng 62% thị phần nguyên liệu thô của Trung Quốc có thể giảm xuống chỉ còn 28% vào năm 2035. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu dự đoán thị phần có thể trượt dốc thêm, chỉ còn 23% vào năm 2040. Theo CAS, Trung Quốc sẽ hoàn toàn mất đi vị thế thống trị trước đây khi việc mở thêm các giới hạn khai thác ở châu Phi, Nam Mỹ và Australia có khả năng định hình lại ngành công nghiệp này. Nghiên cứu kết luận rằng các thay đổi cơ bản đang diễn ra.

Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (Hong Kong, Trung Quốc) dẫn nội dung nghiên cứu cho biết, ngay cả “thành trì” đất hiếm nặng ở miền Nam Trung Quốc cũng có thể bị vượt mặt bởi Kvanefjeld của Greenland cũng như một số dự án tại Nam Mỹ.

Đây là lời thừa nhận hiếm hoi và chi tiết của một cơ quan khoa học tại Trung Quốc về thực tế mong manh trong quyền kiểm soát chuỗi cung ứng đất hiếm của nước này. Trung Quốc hiện nắm giữ 60% trữ lượng của thế giới và chiếm 90% sản lượng chế biến toàn cầu. Do đất hiếm đóng vai trò quan trọng trong sản xuất các sản phẩm công nghệ cao như điện thoại thông minh và ô tô điện, đòn bẩy từ trữ lượng đất hiếm mang lại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao Trung Quốc lợi thế cạnh tranh, đồng thời là yếu tố quan trọng về mặt địa chính trị đối với Bắc Kinh.

Các nhà nghiên cứu của CAS nhấn mạnh: “Đến năm 2040, khi nhu cầu đất hiếm toàn cầu tiếp tục tăng mạnh, châu Phi và Australia sẽ lần lượt phát triển thêm các mỏ đất hiếm có tiềm năng cao. Châu Âu cũng dự kiến bắt đầu tham gia vào chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu. Diến biến này đánh dấu sự chuyển đổi sâu sắc trong thị trường đất hiếm toàn cầu và phản ánh xu hướng tăng tốc hướng tới các nguồn cung cấp đa dạng”.

Mô hình dự báo của các nhà nghiên cứu CAS cho thấy châu Phi, dẫn đầu là mỏ Steenkampskraal của Nam Phi và các dự án của Tanzania, có thể đạt mốc thị phần toàn cầu là 6% vào năm 2040, tăng từ mức 1% của năm 2025, bất chấp những rào cản về cơ sở hạ tầng và rủi ro địa chính trị.

Các mỏ Serra Verde và Amazon của Brazil, giàu đất hiếm nặng như dysprosi, có thể đáp ứng tới 13% nhu cầu toàn cầu vào năm 2040. Tại Australia, có mỏ Mount Weld nổi tiếng với trữ lượng neodymi độ tinh khiết 99% và mỏ Olympic Dam.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng cảnh báo về một số nhân tố có thể “thay đổi cuộc chơi”. Theo CAS, sự gián đoạn kỹ thuật chẳng hạn như khai thác các mỏ ở biển sâu, sự xuất hiện của các chất thay thế khả thi từ nam châm hoặc phương pháp khai thác sạch hơn có thể làm giảm độ chính xác trong mô hình dự báo của họ. Các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng mô hình của họ không đánh giá thêm rủi ro về chính trị hoặc môi trường. Họ cho biết, lệnh cấm xuất khẩu hoặc thuế quan, tình trạng bất ổn ở các quốc gia khai thác mới nổi như Mali hoặc ô nhiễm do quá trình chế biến quặng nặng thorium của châu Phi đều có thể ảnh hưởng đến độ chính xác của kết quả.

Nghiên cứu của CAS khuyến nghị Trung Quốc tăng cường thăm dò và khai thác đất hiếm nội địa, đồng thời đa dạng hóa quan hệ đối tác quốc tế. Các nhà nghiên cứu cũng đề xuất tạo ra hệ thống dự trữ chiến lược quốc gia mạnh mẽ và vững chắc hơn. Họ phân tích: "Việc tích trữ các nguồn tài nguyên này sẽ giảm thiểu rủi ro từ biến động của thị trường hoặc những gián đoạn không lường trước được".

Đất hiếm bao gồm 17 nguyên tố góp phần trong chế tạo nam châm biến năng lượng thành chuyển động để sử dụng trong vô số thiết bị điện và điện tử, từ chip điện thoại, xe điện, tuốc bin gió, thiết bị quân sự....

Trung Quốc hiện nắm khoảng 90% sản lượng đất hiếm tinh chế của toàn cầu. Trong những năm gần đây, các nước châu Âu và Mỹ cũng đang cố gắng giảm bớt sự phụ thuộc vào đất hiếm của Trung Quốc. Tuy nhiên, các quốc gia này vẫn chưa làm chủ được quy trình tinh chế những loại khoáng sản chiến lược do sự phức tạp về kỹ thuật.