Cảng hàng hóa Busan, Hàn Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Bình luận trên tạp chí Diễn đàn Đông Á mới đây, Mohd Faiz Abdullah, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Kuala Lumpur (Malaysia) cho rằng sự trỗi dậy của châu Á như một trung tâm kinh tế toàn cầu là điều không thể bàn cãi. Ngay cả khi đối mặt với những thử thách và phong toả do chu kỳ khủng hoảng tài chính và đại dịch COVID-19 gây ra, châu Á đã vượt qua thách thức, nổi lên là lục địa tăng trưởng nhanh nhất.

Vai trò của FTA

Sự trỗi dậy về kinh tế của châu Á có mối liên hệ chặt chẽ với các lực lượng toàn cầu hóa, đặc biệt là thông qua sự gia tăng của các Hiệp định Thương mại tự do (FTA). Các hiệp định này đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự hội nhập của châu Á vào nền kinh tế toàn cầu và định hình động lực của khu vực, biến châu Á trở thành một trong những khu vực có sự kết nối và năng động nhất về kinh tế trên thế giới. Từ Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) đến Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), mạng lưới FTA của châu Á đã trở thành nền tảng cho sự phát triển của khu vực này và là yếu tố đóng góp chính trong việc duy trì vị thế trung tâm của ASEAN.

Các FTA đã đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thịnh vượng của châu Á bằng cách mở ra các thị trường mới, giảm rào cản thương mại, thúc đẩy đầu tư và đổi mới sáng tạo, và trong một số trường hợp, đẩy nhanh các cải cách trong nước. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc - tất cả đều đã tham gia một số hình thức thỏa thuận thương mại tự do với các quốc gia thành viên ASEAN - đã tận dụng các FTA này để mở rộng xuất khẩu, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển. Các chiến lược hướng đến xuất khẩu của những quốc gia trên, được hỗ trợ bởi các FTA, đã giúp hàng triệu người thoát khỏi đói nghèo và biến khu vực này thành một trung tâm kinh tế toàn cầu.

Ví dụ, nền kinh tế của khu vực ASEAN tăng trưởng 5,7% vào năm 2022, duy trì tốc độ tăng trưởng trung bình hằng năm là 4,4% trong giai đoạn 2010-2022. GDP bình quân đầu người của ASEAN đạt 5.395 đô la Mỹ vào năm 2022, tăng đáng kể 37,6% so với năm 2015. Với nền tảng kinh tế vững chắc như vậy, khu vực này cũng đã trở thành trọng tâm của chuỗi cung ứng toàn cầu, với Việt Nam, Thái Lan và Malaysia nổi lên như những trung tâm sản xuất chính. Cộng đồng Kinh tế ASEAN đã thúc đẩy dòng chảy tự do của hàng hóa, dịch vụ và vốn, nâng cao khả năng cạnh tranh của các quốc gia thành viên. 

Trong khi đó, RCEP cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của châu Á trong thương mại toàn cầu. Bằng cách hài hòa các quy tắc thương mại và giảm thuế quan giữa 15 quốc gia, RCEP đã củng cố vị thế của châu Á như một "nút thắt" quan trọng trong mạng lưới kinh tế thế giới. CPTPP, bất chấp sự rút lui của Mỹ, vẫn là một thỏa thuận quan trọng ràng buộc các thành viên của mình với các tiêu chuẩn cao về các quy tắc thương mại và đầu tư, thúc đẩy hơn nữa sự hội nhập của các nền kinh tế châu Á với phần còn lại của thế giới. Các FTA này vừa là công cụ kinh tế vừa là công cụ chiến lược củng cố vị thế trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực.

Các nhà lãnh đạo chụp ảnh chung tại Hội nghị cấp cao ASEAN-Trung Quốc lần thứ 27 ở Viêng Chăn, Lào ngày 10/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Tầm quan trọng của ASEAN trong thúc đẩy toàn cầu hoá

Mặc dù vậy, bất chấp những lợi ích mà FTA mang lại, châu Á hiện đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể khi toàn cầu hóa gặp phải những trở ngại lớn. Sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ, chiến tranh thương mại và khả năng "tách rời" của các nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc gây ra mối đe dọa đối với nền tảng thành công kinh tế của châu Á. Bất kỳ động thái nào hướng tới sự tách rời đều có thể có những tác động sâu sắc đến nền kinh tế châu Á, đặc biệt là đối với các quốc gia phụ thuộc nhiều vào thương mại với Trung Quốc.

Nếu các cường quốc toàn cầu cố gắng cô lập hoặc tách khỏi Trung Quốc, hiệu ứng lan tỏa sẽ lan rộng khắp khu vực và làm gián đoạn chuỗi cung ứng trong các ngành công nghiệp từ điện tử ở Hàn Quốc đến phụ tùng ô tô ở Thái Lan. Những gián đoạn như vậy sẽ gây ra tổn thất kinh tế và làm mất ổn định môi trường chính trị và an ninh ở châu Á, nơi sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế là yếu tố chính trong việc duy trì hòa bình và ổn định.

Đối mặt trực diện với những thách thức này, tính trung tâm của ASEAN đã trở thành "chốt chặn" để duy trì và thúc đẩy toàn cầu hóa, đặc biệt là thông qua các FTA. ASEAN là nền tảng của hội nhập kinh tế khu vực, hoạt động như một nền tảng cho đối thoại và hợp tác giữa các quốc gia thành viên và các đối tác bên ngoài. Thông qua các sáng kiến ​​như Cộng đồng Kinh tế ASEAN, FTA với các Đối tác Đối thoại và RCEP, ASEAN đã định vị chiến lược của mình ở trung tâm của kiến ​​trúc kinh tế châu Á. Tuy nhiên, để khu vực này tiếp tục được hưởng lợi từ thương mại tự do, ASEAN phải giải quyết những điểm yếu dai dẳng trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN, chẳng hạn như các rào cản phi thuế quan và các tiêu chuẩn quản lý khác nhau.

Cam kết của ASEAN đối với hệ thống thương mại dựa trên luật lệ, chủ nghĩa đa phương và tăng trưởng toàn diện cũng là một sự cân bằng mạnh mẽ đối với xu hướng bảo hộ và đơn phương đang gia tăng. Bằng cách ủng hộ các FTA và hội nhập khu vực, ASEAN có thể giúp giảm thiểu rủi ro liên quan đến việc tách rời và đảm bảo rằng châu Á tiếp tục gặt hái những lợi ích của toàn cầu hóa. Cách tiếp cận của ASEAN đối với việc xây dựng sự đồng thuận và tôn trọng chủ quyền đóng vai trò là mô hình cho các khu vực khác đang phải đối mặt với những thách thức tương tự.

Tóm lại, thông qua việc tham gia tích cực vào các FTA, châu Á đã đảm bảo được lợi thế chiến lược trong toàn cầu hóa, với sự thịnh vượng kinh tế và ổn định chính trị phát triển mạnh mẽ trên các thị trường mở và nền kinh tế kết nối. Nhưng với sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ và tiềm năng tách rời ngày càng tăng, châu Á cũng đang đứng trước ngã ba đường. Do đó, vai trò trung tâm của ASEAN, được hỗ trợ bởi các FTA mạnh mẽ, là điều cần thiết để bảo vệ lợi ích của châu Á trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi này. Bằng cách tiếp tục thúc đẩy hội nhập khu vực và tham gia vào các cuộc đối thoại chiến lược, ASEAN có thể đảm bảo rằng châu Á vẫn đi đầu trong nền kinh tế toàn cầu, vượt qua những thách thức phía trước bằng khả năng phục hồi và tầm nhìn xa.