Những đồn đoán nghiêm trọng ở Kiev cuối cùng đã được xác nhận: người lãnh đạo lực lượng vũ trang Ukraine trong hai năm đã bị sa thải. Tổng thống Volodymyr Zelensky chính thức thay thế Tướng Valerii Zaluzhnyi hôm 9/2, sau 10 ngày râm ran tin đồn, và nhiều tháng mối quan hệ rạn nứt.

Thông báo trên được đưa ra vào thời điểm quan trọng trong cuộc xung đột với Nga và có khả năng báo trước một sự thay đổi trong chiến lược của Ukraine. Nhưng nó cũng nguy hiểm.

Việc loại bỏ Tướng Zaluzhnyi khỏi vị trí tổng tư lệnh diễn ra trong bối cảnh các đơn vị Ukraine đang gặp khó khăn trên chiến tuyến, đặc biệt là ở khu vực phía đông Donetsk và Kharkov. Họ đang rất thiếu đạn pháo và các loại đạn dược khác, cũng như thiếu binh lính có kinh nghiệm.

Trong khi đó, cỗ máy quân sự Nga đang hoạt động hết công suất, với một lượng quân lớn hơn nhiều so với Ukraine để bổ sung vào hàng ngũ. 

Tổng thống Zelensky cho biết ông và Tướng Zaluzhnyi đã có “cuộc thảo luận thẳng thắn về những gì cần thay đổi trong quân đội. Những thay đổi khẩn cấp”. Ông nói thêm rằng “cảm giác trì trệ ở các khu vực phía nam và những khó khăn trong giao tranh ở Donetsk đã ảnh hưởng đến tâm trạng của người dân”.

Tâm trạng của người Ukraine quả thực là u ám hơn. Theo một cuộc khảo sát gần đây ở Ukraine, những người tin rằng các sự kiện đang đi sai hướng đã tăng từ 16% vào tháng 5/2022 lên 33% vào tháng 12/2023. Giới phân tích đánh giá, khó có khả năng người thay thế ông Zaluzhnyi, Tướng Oleksandr Syrskyi, sẽ đưa ra một sự thay đổi căn bản về phong cách, nhưng ông được cho là thân thiết hơn với Tổng thống Zelensky.

Tướng Syrskyi đã chỉ huy lục quân kể từ khi xung đột bắt đầu, nhưng từng bị chỉ trích vì tăng cường phòng thủ Bakhmut với cái giá phải trả lớn về nhân mạng. Một số binh sĩ thậm chí gọi ông là “Tướng 200” (200 là mã quân sự cho những người thiệt mạng khi chiến đấu).

Nhiệm vụ cấp bách nhất của Tướng Syrskyi sẽ là ổn định tiền tuyến. Cùng trong danh sách ưu tiên của ông còn là việc bổ sung cho đội ngũ đã kiệt sức tại một số lữ đoàn giỏi nhất của Ukraine và đẩy nhanh việc đưa đạn dược phương Tây đến tiền tuyến – cũng như cách thức đối phó cho đến khi điều đó xảy ra.

Các ưu tiên khác bao gồm: tập trung hơn vào các cuộc tấn công tầm xa nhằm vào cơ sở hạ tầng của Nga như kho nhiên liệu và căn cứ quân sự, tích hợp máy bay F-16 vào kế hoạch chiến đấu và phát triển nhanh chóng thế hệ không người lái tiếp theo.

SỰ THIẾU HỤT Ở TUYẾN ĐẦU

Trong bối cảnh các cuộc tấn công dai dẳng của Nga xung quanh Avdiivka và Kupyansk, “ưu tiên hàng đầu là đảm bảo bạn có thể giữ vững đường dây liên lạc hiện tại”,  Matthew Schmidt, giám đốc chương trình Quan hệ Quốc tế tại Đại học New Haven ở Connecticut, cho biết.

Bên cạnh đó, các đơn vị tiền tuyến ở một số khu vực dễ bị tổn thương nói với CNN trong những tuần gần đây rằng họ thường xuyên thiếu đạn dược, đặc biệt là đạn pháo 155mm của phương Tây. Họ cho biết, tại một vị trí đặt súng, quân đội đã được tiếp tế đạn khói sau khi sử dụng hết loại đạn có sức nổ mạnh.

Người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quân đội Ukraine, Trung tướng Kyrylo Budanov, cũng từng nói với CNN vào cuối tháng 1 rằng đạn dược là “một trong những yếu tố quyết định nhất” trong cuộc chiến.

Theo các quan chức Mỹ, với việc gói viện trợ quân sự trị giá 61 tỷ USD của chính quyền Tổng thống Biden bị chặn tại Quốc hội, Mỹ đã gửi các gói nhỏ hơn trong vài tháng và sự chậm lại đã bắt đầu ảnh hưởng đến kế hoạch và hoạt động của quân đội Ukraine.

Chuyên gia Schmidt cho biết “ưu tiên trước mắt là có đủ đạn pháo cho mặt trận để ngăn chặn người Nga lợi dụng việc Mỹ tạm dừng viện trợ. Mỗi quả đạn pháo có sẵn để bắn đồng nghĩa với việc cần ít bộ binh hơn để giữ phòng tuyến.”

Việc khai thông “đường ống” viện trợ quân sự của Mỹ và thúc đẩy sản xuất đạn dược của châu Âu là những ưu tiên quan trọng nếu Ukraine chuyển từ chờ đợi sang chống trả. EU thừa nhận họ sẽ không đạt được mục tiêu sản xuất một triệu quả đạn pháo cho Ukraine trong năm tính đến tháng 3. Số thực tế sản xuất ước tính chỉ bằng một nửa con số đó.

Tuần này, Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba cho biết: “Nếu bạn hỏi một người lính ở mặt trận xem anh ta cần gì nhất lúc này, anh ta sẽ nói là đạn pháo. Câu trả lời này vẫn giống như ngày hôm qua, một tháng trước, sáu tháng trước và một năm trước.”

BỔ SUNG NHÂN LỰC CHO MẶT TRẬN

Nguồn nhân lực của Nga lớn hơn ít nhất ba lần so với Ukraine. Tướng Budanov nói với CNN rằng lực lượng Nga ở trong và gần lãnh thổ Ukraine “chỉ bao gồm 510.000 quân nhân”.

Các đơn vị chuyên nghiệp của Ukraine đã kiệt sức sau hai năm chiến đấu không ngừng nghỉ, hàng ngũ của họ mỏng dần vì thương vong. Ukraine không công bố số liệu nhưng giới chức Mỹ ước tính có tới 70.000 binh sĩ Ukraine thiệt mạng và gần gấp đôi con số đó bị thương.

Quy mô và tốc độ huy động bổ sung ở Ukraine là một câu hỏi chính trị hóc búa và là một nguyên nhân gây ra rạn nứt giữa Tổng thống Zelensky và Tướng Zaluzhnyi - người nói rằng quân đội cần thêm nửa triệu binh sĩ và chỉ trích “những lỗ hổng trong luật pháp cho phép công dân trốn tránh trách nhiệm của mình”.

Một dự luật được Quốc hội Ukraine thông qua sẽ hạ độ tuổi tối thiểu tham gia quân dịch xuống 25 từ 27 (một điều khoản mà ông Zelensky không ký vào năm ngoái) và đưa ra những hình phạt nặng đối với những người vi phạm các quy tắc huy động quân. Công dân trong độ tuổi nhập ngũ sẽ có nghĩa vụ mang theo giấy tờ đăng ký quân sự bên mình.

Một phiên bản tham vọng hơn của dự luật đã bị rút lại trong bối cảnh dư luận chỉ trích, và vẫn còn phải xem biện pháp mới này có hiệu quả như thế nào trong việc giải quyết các thiếu sót nghiêm trọng. Tổng thống Zelensky lo ngại về khả năng của chính phủ trong việc chi trả cho một đội quân thường trực lớn hơn (lương cho quân nhân ở tiền tuyến cao gấp sáu lần mức lương trung bình của người Ukraine, ở mức 3.000 USD mỗi tháng) cùng những rủi ro chính trị.

ĐẨY MẠNH HỆ THỐNG KHÔNG NGƯỜI LÁI

Tướng Zaluzhnyi đã kiên trì lập luận rằng với nguồn nhân lực và thiết giáp cao hơn của Nga, vì thế Ukraine cần một bước thay đổi trong công nghệ chiến trường: chẳng hạn như máy bay không người lái phức tạp hơn và các hệ thống không người lái khác sẽ cung cấp thông tin tình báo theo thời gian thực và thông tin nhắm mục tiêu chính xác.

Trong bài viết gần đây của mình cho CNN, ông Zaluzhnyi gợi ý rằng việc tăng cường đầu tư như vậy cũng như việc áp dụng công nghệ mạng có thể mang lại kết quả trong vòng 5 tháng.

Thời gian là điều cốt yếu. Quân đội Nga đang học hỏi và thích nghi, đặc biệt trong việc khai thác máy bay không người lái tấn công, trinh sát và tác chiến điện tử.

Nói một cách đơn giản, Ukraine cần phải nới rộng khoảng cách về công nghệ, như Tổng thống Zelensky thừa nhận trong bài phát biểu thông báo về việc cải tổ lãnh đạo quân đội. Ngành công nghiệp máy bay không người lái nội địa đang mở rộng nhanh chóng của nước này sẽ đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực đó và đã cho thấy kết quả.

Bên cạnh đó, việc triển khai máy bay F-16, dự kiến sớm nhất là vào mùa xuân năm nay, sẽ làm suy giảm lợi thế trên bầu trời của Nga. Việc kết hợp các máy bay chiến đấu mới vào một chiến lược tác chiến tổng thể sẽ là một nhiệm vụ quan trọng đối với Syrskyi.

Một lĩnh vực mà Ukraine đã thành công trong những tháng gần đây là mở rộng các cuộc tấn công nhằm vào cơ sở hạ tầng quân sự, các tuyến giao thông và nhà máy lọc dầu của Nga, tới tận St Petersburg và Viễn Đông Nga.

Điều quan trọng hơn nữa là, mặc dù hầu như không có lực lượng hải quân riêng, các hoạt động đặc biệt do Budanov và Cơ quan An ninh (SBU) điều hành đã “cho phép Ukraine dồn ép Hạm đội Biển Đen của Nga tại cảng, đồng thời phá hủy nhiều hệ thống phòng không và kho đạn dược ở Crimea”, theo Viện Hải quân Mỹ.

"CHIẾC ÁO CÓ QUÁ RỘNG"?

Trong năm qua, cảm giác lạc quan trong các đồng minh của Ukraine cũng như các chỉ huy tiền tuyến đã nhường chỗ cho tâm trạng u ám hơn, như Tổng thống Zelensky đã thừa nhận. Đánh giá u ám của Tướng Zaluzhnyi vào tháng 12/2023 là “rất có thể sẽ không có bước đột phá sâu sắc và đẹp đẽ”.

Tình trạng kiệt sức ở trong nước, những tranh cãi giữa các đồng minh (EU và Hungary) và sự tê liệt trong Quốc hội Mỹ càng làm tăng thêm viễn cảnh ảm đạm.

Trong bối cảnh đó, giới quan sát cho rằng việc tân Tổng tư lệnh Syrskyi "khoác vừa chiếc áo" của người tiền nhiệm Zaluzhnyi là không hề dễ dàng.

Mick Ryan, một tướng Australia đã nghỉ hưu, từng đến thăm Ukraine và gặp gỡ các quan chức cấp cao, mô tả Zaluzhnyi là một “nhà lãnh đạo quân sự có sức lôi cuốn và được lòng dân, người đã dự đoán và chuẩn bị trong những tuần trước chiến dịch quy mô lớn của Nga”.

Syrskyi cũng có những thành tích riêng, đặc biệt là việc bảo vệ Kiev trong những ngày đầu và cuộc tấn công chớp nhoáng thu hồi vùng đất Kharkiv vào tháng 9/2022.

Nhưng cuộc xung đột đã thay đổi rất nhiều kể từ đó. Trước mắt, giới lãnh đạo Ukraine phải thể hiện sự đoàn kết sau những lộn xộn vừa qua. Myhailo Podolyak, cố vấn Văn phòng Tổng thống, nói rằng “trong chiến tranh, cạnh tranh chính trị, đặc biệt là ở cấp quân đội, tướng lĩnh và chính trị gia, có vẻ không được tốt cho lắm”.