Binh sĩ Israel phát hiện ra một cửa đường hầm ở Gaza. Ảnh: AFP

Trong một bài phân tích trên tờ Chính sách đối ngoại (foreignpolicy.com) mới đây, Phó Giáo sư Daphné Richemond-Barak tại Trường Quản trị, Ngoại giao và Chiến lược thuộc Đại học Reichman ở Israel cho biết, khoảng 10 tuần kể từ khi Israel phát động chiến dịch trên bộ chống Hamas ở Dải Gaza, quân đội nước này (IDF) đã phát hiện và lập bản đồ của một loạt đường hầm dưới lòng đất - một phần của mạng lưới rộng lớn mà Hamas xây dựng trong gần hai thập kỷ.

Mạng lưới mà Hamas sử dụng để ẩn nấp, lên kế hoạch hoạt động, tích trữ vũ khí và phục kích binh lính Israel là một phần quan trọng trong cơ sở hạ tầng quân sự của lực lượng này. Mạng lưới đường hầm cũng đã chứng minh là thách thức lớn nhất đối với Israel trong cuộc xung đột. Việc phá hủy đường hầm sẽ làm suy giảm khả năng quân sự của Hamas và ngăn chặn các cuộc tấn công tương tự như vụ mà nhóm này đã thực hiện vào ngày 7/10 năm ngoái. Tuy nhiên, quá trình đó diễn ra rất chậm chạp và rườm rà.

Khi năm mới 2024 bắt đầu, một câu hỏi lớn đang nổi lên đối với các nhà hoạch định quân sự và các nhà phân tích Israel đang tìm cách rút ra bài học từ chiến dịch của IDF: Israel đã đạt được tiến bộ trong việc phá hủy mạng lưới đường hầm đến mức nào? Và phải mất bao lâu nữa IDF mới có thể vượt qua mối đe dọa trên?

Chiến tranh trong đường hầm luôn là một trong những hình thức chiến đấu nguy hiểm và phức tạp nhất. Trong Thế chiến thứ nhất, hàng nghìn quân Anh đã hy sinh khi tìm cách phá hủy các vị trí ngầm của quân Đức. Nhiều năm sau, Mỹ cũng đã gặp thách thức lớn khi đối đầu với các lực lượng khác nhau ở Afghanistan và Iraq.

Các quân đội khi đối mặt với những mối đe dọa dưới lòng đất như vậy thường triển khai các loại vũ khí mạnh nhất của họ, bao gồm máy bay ném bom, súng phun lửa, vũ khí nhiệt áp, đạn phá boong-ke và các tên lửa dẫn đường chính xác trên không khác. Thông thường, các biện pháp này không thể loại bỏ được hoàn toàn đối phương hoạt động trong hang động, đường hầm và các công trình ngầm nhân tạo khác.

Israel đã gặp khó khăn tương tự. Việc phát hiện vào năm 2014 các đường hầm xuyên biên giới do Hamas đào giữa Dải Gaza và Israel đã gây ra  rủi ro an ninh đáng kể đối với Tel Aviv.

IDF đã sử dụng xe ủi bọc thép để tìm kiếm cửa đường hầm của Hamas. Ảnh: Times of Israel

Hoạt động quân sự của Israel chống lại Hamas năm đó là cuộc chiến đầu tiên trong thế kỷ 21 trong đó các đường hầm trở thành tâm điểm của chiến dịch quân sự - một diễn biến sau này định hình cuộc nội chiến ở Syria. Nó khiến Israel nhận thức sâu sắc rằng các đường hầm có thể được sử dụng để xâm nhập vào lãnh thổ Israel và thực hiện các cuộc tấn công khác nhau.

Nhưng sự tập trung của Israel vào các đường hầm, nếu có sự phối hợp vào thời điểm đó, phần lớn được dành cho mạng lưới đường hầm xuyên biên giới - và ít tập trung hơn vào việc xây dựng lực lượng, cơ sở dưới lòng đất ngày càng gia tăng của Hamas bên trong Dải Gaza.

Sau cuộc chiến năm 2014, Israel chuyển sang cách tiếp cận chiến lược hơn. Họ thành lập các đơn vị tinh nhuệ chuyên về chiến tranh đường hầm, xây dựng cấu trúc đường hầm riêng để huấn luyện binh sĩ, cải thiện khả năng phát hiện đường hầm bằng các đơn vị cơ động, đưa ra các giải pháp chiến thuật độc đáo để tăng cường khả năng tác chiến.

Kết quả là IDF đã bước vào cuộc chiến hiện nay với khả năng quân sự tiên tiến nhất trong việc phát hiện, lập bản đồ, vô hiệu hóa và phá hủy các đường hầm. Nhưng điều này không ngăn cản Hamas mở rộng đường hầm cũng như không làm giảm bớt thách thức khi chiến đấu trong môi trường dưới lòng đất. Ngay cả những đơn vị tinh nhuệ nhất của IDF cũng bị tổn thất do lối vào đường hầm bị mắc kẹt.

Các đơn vị IDF cũng đã phát hiện ra một mạng lưới đường hầm mới của Hamas. Cấu trúc thô sơ của chúng vào đầu những năm 2000 được gia cố bằng ván gỗ. Các mạng lưới hiện tại ngày càng sâu hơn và cứng hơn. Hamas đã sử dụng các công nghệ khoan dân dụng tiên tiến để đào, xây dựng đường hầm, đưa khả năng hoạt động dưới lòng đất của mình lên một tầm cao mới.

Sự phụ thuộc ngày càng tăng của Hamas vào các đường hầm và nỗ lực xây dựng hệ thống phức tạp của họ đã được đền đáp. Chưa bao giờ trong lịch sử chiến tranh đường hầm mà một người phòng thủ lại có thể ở hàng tháng trời trong không gian chật hẹp như vậy. Ngay cả việc xây dựng với những cách sáng tạo mà Hamas đã sử dụng và sự tồn tại dưới lòng đất của họ trong thời gian dài là điều chưa từng có.

Đối với binh sĩ Israel, việc tiến quân trong điều kiện địa hình nguy hiểm này đòi hỏi một cách tiếp cận có hệ thống. Chiến dịch trên không và hoạt động trên bộ ban đầu của IDF nhằm giành quyền kiểm soát trên mặt đất và giảm thiểu rủi ro mà chiến tranh đô thị gây ra. Các tòa nhà bị phá hủy để hạn chế các vụ bắn tỉa và phục kích, còn phía Bắc Gaza phần lớn đã được sơ tán để giảm thương vong cho dân thường. Quân đội Israel cũng tiến hành "dọn dẹp sạch" trên mặt đất bằng máy ủi bọc thép để lộ các kẽ hở của đường hầm.

Những khe hở này, được gọi là cửa đường hầm, về cơ bản là những hố có thể gây sát thương trên mặt đất. Chúng có thể khác nhau về kích thước và hình dạng và thường được ngụy trang cũng như cài bẫy. Chúng dẫn xuống các trục đường hầm - một phần của cấu trúc ngầm được sử dụng để xuyên sâu vào lòng đất và tiếp cận mạng lưới đường hầm rộng hơn.

Trong cuộc càn quét, binh sĩ Israel đã phát hiện ra hàng trăm cửa hầm khiến việc tiến quân bị chậm và phức tạp. Những cửa hầm này cho phép các tay súng Hamas lên mặt đất, sử dụng vũ khí tự động hoặc bệ phóng tên lửa tấn công lực lượng IDF và biến mất trong vài giây. IDF đã phong tỏa hoặc phá hủy nhiều cửa hầm như một biện pháp tạm thời.

Binh sĩ Israel tại một cửa đường hầm ở Gaza. Ảnh: AP

Bước tiếp theo là lập bản đồ và tìm hiểu thêm về mạng lưới đường hầm. Rõ ràng là Israel không thể phát hiện hoặc lập bản đồ toàn bộ mạng lưới đường hầm của Hamas. Để Israel tuyên bố chiến thắng một cách thuyết phục, theo quan điểm của Phó Giáo sư Daphné, nước này phải phá hủy ít nhất 2/3 cơ sở hạ tầng ngầm được biết đến của Hamas.

Để đạt được điều đó, Israel dường như đã quyết định bơm một lượng lớn nước biển vào đường hầm. Ở cấp độ chiến lược, làm ngập được hầm bằng nước biển là một nỗ lực của IDF nhằm đạt được một số lợi thế quân sự trong địa hình mà Hamas đã tận dụng trong nhiều thập kỷ. Ở cấp độ chiến thuật, việc làm ngập có thể thể hiện sự mở rộng của biện pháp chống đường hầm, vốn cho đến nay hầu như chỉ bao gồm bom phá boong-ke. Những quả bom này có khả năng xuyên qua mặt đất hạn chế và không thể sử dụng ở mọi địa hình.

Có một số lo ngại rằng việc bơm nước biển vào các đường hầm có thể vô tình ý làm ô nhiễm nguồn nước ngầm, nguồn nước duy nhất mà người Palestine ở Gaza có thể tiếp cận. Phương pháp làm ngập bằng nước biển cũng có thể không được triển khai trong mọi tình huống. Một số đường hầm nằm quá xa bờ biển, trong khi những đường hầm khác được thiết kế không liên kết với trục chính.

Trong các đường hầm được cho là nơi giam giữ con tin, Israel có thể sẽ không sử dụng phương pháp này. Tuy nhiên, ít nhất về mặt lý thuyết, cách tiếp cận trên giúp Israel đạt được mục tiêu phá hủy những phần quan trọng của cơ sở hạ tầng đường hầm.

Khi Israel tiến tới phá hủy mạng lưới ngầm, Israel vẫn bị tấn công và các đường hầm mới vẫn được phát hiện mỗi ngày. Để hoàn thành công việc này có thể IDF sẽ mất thêm vài tháng nữa. Trong một cuộc chiến đường hầm đòi hỏi sức chịu đựng, thời gian và sự kiên trì, việc muốn kết thúc xung đột sớm có thể đồng nghĩa với thất bại. Để tránh kết cục như vậy, khả năng của Israel trong việc xác định thời gian của riêng mình là điều then chốt.